De naamgeving van de villa's Paludana en Overveen aan de Stationsweg

 

In het door de vereniging Oud Ede uitgegeven boek De Stationsweg in Ede wordt over de villa Over-Veen gezegd:

“het huis dat in z'n naam aangeeft dat men, komende uit het westen, over of voorbij het veen is van de Gelderse vallei. Het is gebouwd in 1899, in een tijd dat een passage door het veen nog indruk maakte”.

Maar in 1899 was het veen allang ontgonnen. Er liepen meerdere wegen van oost naar west en het was anno 1899 zeker geen probleem meer om de Gelderse Vallei te passeren. Deze verklaring van de naam Over-Veen lijkt dan ook wat ver gezocht.

Helaas heb ik de bron niet paraat. Ik put uit m'n geheugen, maar ik heb ooit in (ik meen) de Edesche Courant een interview gelezen met een eigenaar van Over-Veen. Hem werd gevraagd waarom de villa de naam Over-Veen gekregen had. De verklaring was dat tegenover Over-Veen een in 1885 gebouwde villa staat, met de naam Paludana.

Paludana bewerkt

Daarvan wordt in het boek gezegd, dat deze naam geïnspireerd was op een zojuist ontdekte vlinder met de naam Paludana. Mogelijk was de naamgever geinspireerd door de zijvleugels van het huis in combinatie met dit vlindertje. De naam zou gegeven zijn door H.J.H. Wolfs, directeur van Wolfs Ijzergieterij.

Ook deze verklaring lijkt niet correct. In 1893 kwam de emeritus predikant Johan Pieter Dionisus van Veen uit Herwen en Aerdt naar Ede en betrok de villa. Hij heeft er de naam Paludana aan gegeven. Predikanten hadden vroeger altijd een gymnasiumopleiding afgerond, want dat was een voorwaarde om toegelaten te worden tot de universitaire opleiding in de theologie. Op het gymnasium behoorden de vakken Latijn en Grieks tot de verplichte kost.

Paludana is (quasi-) Latijn en te vertalen door “uit het veen stammend”. Ofwel: "van (het) Veen". Paludana was ook als eigennaam bekend. In 1853 bestond in Hoogeveen de mannen-zangvereniging Paludana, te interpreteren als "de Veenzangers". In 1656 wordt Cornelia Paludana gedoopt, dochter van Leonardus Paludanus Petrus Ulver en Anna Sophia Haeck. Een niet bevestigde verklaring van de naam Paludana vinden we in Het Nieuws van de Dag d.d. 14 juli 1901. De naam zou voorkomen in een familie waarvan de stamvader bij een moeras (veen) gewoond had, aan de ontginning ervan gewerkt had, of er zelfs in omgekomen zou zijn. 

Over Veen bewerkt

Overigens is “Paludana” eigenlijk niet goed te vertalen, omdat het geen correct Latijn is. Dat kwam vaak voor; veel namen zijn op die manier ontstaan. Vroeger, toen het nog niet gebruikelijk was om “dr” of “drs” voor de naam te zetten, placht men na een opleiding de familienaam te latiniseren, Jansen werd Jansonius, Van de Broek werd Paludanus (sic!). Mijn echtgenote heet bijvoorbeeld van huis uit Knottnerus. Een verre voorvader uit Bohemen heette namelijk Knöttner en ging zich na zijn studie theologie Knottnerus noemen.

Bij dat “verfraaien” van een naam nam men het niet al te nauw. Ook bij Paludana is geen sprake van correct gebruik van de Latijnse grammatica. Paludana , te vertalen met Bij (van) Veen, was reden voor de overbuurman om zijn huis vervolgens Over-Veen te noemen, te lezen als: tegenover Veen. Ofwel: omdat de ene villa “bij (van) Veen” heette, werd de er tegenover staande “tegenover (van) Veen” genoemd.        

Terzijde: de toenmalige rector van het Marnix College was dr. de Leeuw. Hij woonde met zijn gezin aan de Beatrixlaan. Op zijn gevel prijkte het bordje "Ad Leones"  of wel Bij de Leeuwen. Overigens was dit wel correct Latijn. Maar dr. de  Leeuw was dan ook classicus en gaf les in Latijn en Grieks naast zijn taken als rector. Daar hebben ze tegenwoordig een niet-lesgevende directeur voor nodig. 

Het zelfstandige naamwoord paluda is te vertalen met moeras, broek, of veen en er zijn vlinders, die in dergelijke vochtige biotopen floreren. Daar komt mogelijk de in het boek gegeven verklaring van de naam, als zijnde geïnspireerd op een net ontdekt vlindertje, vandaan. Over het insect, Ancyllis paludana ofwel “Puntige haakbladroller” is in Nederland voor het eerst gepubliceerd in 1871 door een zekere Barrett. Dat was inderdaad niet heel ver voor de bouw van de villa.

Het insect is meer een mot dan een vlindertje; de spanwijdte is slechts 12 tot 14 mm. De waardplant, de voornaamste bron van voedsel, is de moeraslathyrus. De Nederlandse naam is dan ook moeraslathyrussikkelvleugeltje. Hieronder staat het beestje, een paar maal vergroot.

Ancyllis paludana

Jan Kijlstra 20-07-2015