Een zwaardveger, wapensmid van de cavalerie, op de Parkweg in Ede

In de studiezaal van het Edese Gemeentearchief staan ook de mappen met de vernummeringen van de panden in Ede, opgesteld door de onvolprezen Hartgers. Het leuke daaraan is dat hij niet alleen de achtereenvolgende vernummeringen (wijzigingen in huisnummers) op overzichtelijke wijze heeft gerangschikt, maar ook per adres de bewoners en hun beroep vermeldt. Na de komst van de kazernes zijn in Ede-Zuid vrij veel woningen gebouwd voor, c.q. in gebruik genomen door beroepsmilitairen. En als dus, in het overzicht van namen en beroepen, bij Maanen Eb 148 vermeld staat dat daar een zekere J.P. van Leusden woonde, en dat zijn beroep “zwaardveger” was, dan is het voor de hand liggend om, aan dat hand van dat "zwaard", te veronderstellen dat van Leusden een beroepsmilitair was. Maar: wat was nou een zwaardveger? Het Woordenboek van de Nederlandse Taal geeft-het antwoord: een zwaardveger is een “ambachtsman die zwaarden en andere wapens schoonmaakt, polijst, in orde brengt, vervaardigt of verkoopt; wapensmid”. De zwaardvegers waren in vroeger tijden verenigd in een gilde. Compleet met de eis tot het afleggen van een meesterproef voor wie daar lid van wilde worden. In 1642 werd als voorwaarde voor toetreding tot het gilde vereist: “Dat van nu voortaen alle de genen, die het Gild van de Swaerdvegers zullen winnen, te voren gehouden sullen sijn tot een Proef te maken een Rapier of Degen geheel gemonteerd, te weten versilvert op sne, vergult geciseleert en met silver ingeslagen”. Een zwaardveger was dus een wapensmid. In het leger van die dagen: een wapensmid bij de cavalerie. Zijn pendant bij de infanterie was de geweermaker. Dat staat in hetzelfde lemma in het WNT: “Zwaardveger – benaming voor geweermaker bij de cavalerie. Een geweermaker vervaardigt en onderhoudt handvuurwapens; bij elk bataljon infanterie heeft men gewoonlijk een geweermaker, evenals bij elk eskadron cavalerie, waar hij de naam van zwaardveger draagt.” In de Middeleeuwen vond specialisatie plaats, de wapensmid maakte niet meer het hele wapen, maar verzorgde alleen het smeedwerk. Het harden van het staal werd de taak van, inderdaad, de harder. En het slijpen en afwerken werd het werk van de zwaardveger. “Vegen” moet in deze context dus gezien worden als “scherp maken, slijpen”. En wie wel eens op een slijpsteen een mes geslepen heeft weet dat je dat doet door het lemmet met een soepele beweging, over de volle lengte, en met weinig druk, langs de steen te “vegen”. Door uitbreiding van het slijpwerk met het samenstellen van de diverse delen van het wapen tot één geheel, en het afwerken daarvan, werd “Schwertfeger” een zelfstandig beroep, en ontstonden er beroepsverenigingen, ofwel gildes. En uit dat "samenvoegen"valt een andere verklaring voo "zwardveger"af te leiden: "Fügen" is Duits voor samen)voegen. Een "Schwertfüger"is dan de ambachtsman die uit door, al of niet door anderen vervaardigde lossen onderdelen een zwaard "zusamen fügt". Dat "Schwertfüger" werd (en wordt) ook wel geachreven als "Schwerfueger",en dat werd dan verhaspeld tot "zwaardveger" Deze "Schwertfueger" gingen vervolgens ook het onderhoud voor hun rekening nemen. En dat was in latere legers ook de hoofdtaak van de zwaardvegers en geweermakers.. Zoals van de Edese zwaardveger van Leusden, die woonde in het buurschap Maanen, in het huis met het nummer Eb148. Dit werd later, na straatnaamgeving en vernummering, Parkweg 52 in Ede-Zuid. Daarvoor gaan we terug naar Hartgers. Dit is een stukje uit zijn tabel, met de vernummering van Maanen Eb 148: Nummer Eb 148 komt voor het eerst voor in de kolom 1908-1920. Dat betekent dat het pand in die periode gebouwd is. In de kolom “1921” wordt het huisnummer gewjzigd in 30. Links onder in dat veld staat een zwart driehoekje, dat geeft aan dat in dat jaar de straatnaam, in dit geval “Parkweg”, werd ingevoerd. En in 1962 is het huisnummer: 52 Huisnummer 52 komt nog voor op een kadastrale kaart uit 2010: De locatie was tegenover de Willem Witsenlaan. Later woonde hier de kleermaker van Hunnik. Die in z'n winkel overigens ook confectie verkocht. Het pand is al geruime tijd geleden gesloopt, Nu staat daar een filiaal van LIDL, onderdeel van het winkelcentrum Hoog Maanen. Jan Kijlstra 12-04-2014/rev. 25-08-2017