Filmoperateur Phielix

Theo Phielix (Sr.) en zijn vrouw hadden in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw een reisbioscoop. De eerste reisbioscopen waren kermisattracties, want op kermissen werden vaak nieuwe uitvindingen aan het publiek gepresenteerd. Die reisbioscopen waren een succes. Daarom gingen zaaleigenaren er toe over ook films te gaan vertonen. De exploitanten van de reisbioscopen waren daardoor niet meer aangewezen op seizoengebonden kermissen, maar konden het zich het hele jaar door verhuren. Ook deze filmvoorstelling waren een succes, zo groot dat er speciale zalen, bioscopen kwamen. Met een vaste projectievoorziening. En daardoor verdween de reisbioscoop van het toneel.

Phielix Sr. had op tijd de bakens verzet, en was als operateur (filmvertoner) gaan werken bij een bioscoop in Arnhem. Hij heeft daar bij diverse bioscopen gewerkt, o.a. Palace Theater aan de Bakkerstraat, Luxor, Het Arnhems Theater aan de Rijnstraat, en Saskia.

 

Reehorst zaal vanaf toneel bewDe ENKA had in Ede een ontspanningsgebouw voor het persneel laten bouwen, de Reehorst, en daar zat o.a. een multifunctionele grote zaal in. Door de aanwezigheid van een toneeltoren konden er allerlei voorstellingen gegeven worden, waaronder uiteraard toneel. De akoustiek van de zaal was niet slecht, en zo konden er ook concerten gegeven worden. Maar er was ook een orkestbak, dus operette en opera was ook mogelijk. En er was een projectiecabine, achterin de zaal boven het balkon. Op deze foto zien we de grote zaal,vanaf het podium, met achterin, boven het balcon, die cabine.

Dat was een belangrijke zaak, want de grote  zaal was lang niet altijd nodig voor een voorstelling of concert. Maar films trokken elke dag publiek, en zo werd de grote zaal elke dag gebruikt, en konden er continu inkomsten uit deze grote zaal van de Reehorst gegenereerd worden.

De Reehorst was een werkmaatschappij van de ENKA, genaamd de N.V. Verenigd Industrieel Bezit (V.I.B.) Nr. 6. In 1941 verscheen een advertentie, waarin deze V.I.B. een filmoperateur voor de Reehorst vroeg. Phielix (Sr.) solliciteerde, en kreeg de baan. De familie verhuisde naar Ede, en betrok een woning aan de Twijnstraat. Dat huis in op 17 september 1944 weggebombardeerd, en daar zit nog weer een heel verhaal achter. Maar dat valt een beetje buiten deze geschiedenis, en komt later in een ander artikel aan bod. 

 

Phielix in cabine bewPhielix zou 25 jaar lang films draaien in Ede. Zijn zoon, Theo Phielix (Jr.) bezit een fraai album met foto's. Deze foto is nog uit de oorlog.

We zien tegen de muur een kast, dit was de nieuwe versterker voor het zaalgeluid. De oude voldeed nog prima, maar had niet al te veel vermogen.  In de oorlog kregen Duitse matrozen van de “Kriegsmarine” hun basis militaire vorming in Ede. De Duitsers, of beter: de Nazi's, hadden al vroeg door dat film een uitstekend propaganda- en indoctrinatiemiddel was. Een middel dat ze ook gebruikten bij de “vorming” van hun eigen rekruten.

En zo gebeurde het dat Phielix (Sr.) vaak vroeg aan de bak moest, omdat die rekruten al vóór het ontbijt naar de film moesten. Nou herinnert iedereen zich nog wel uit de eigen schooltijd: als je met de klas, of met de hele school, naar een voorstelling ging, en het zaallicht ging uit, dan begon de pret. En hoe meer lawaai er gemaakt werd, hoe mooier.

Die Duitse militairen, ook nog erg jong, waren niet anders. Alleen: de versterker was niet krachtig genoeg, die kon er niet bovenuit komen, en het geluid van de film was niet te verstaan. Waarop Phielix de opdracht kreeg het geluid harder te zetten. Toen hij zei dat dat niet kon, werd hij niet geloofd, en moest hij meekomen naar de Ortskammandantur. Phielix werd niet alleen niet geloofd, maar zelfs van sabotage verdacht. En daarop stond executie! De toenmalige directeur van de Reehorst, van de Kolk, wist uiteindelijk de Ortskommandant te overtuigen: Phielix kon er niets aandoen, de versterker was echt te zwak.

Waarop, op stel en sprong, een legerauto bij de firma Kinotechnik in Amsterdam een nieuwe, zwaardere versterker moest halen. 

Het is deze versterker die we op de foto zien.

 

Phielix Canadesss Murray bewNa de bevrijding verbleven, in afwachting van hun repatriëring, veel Canadese militairen in Ede.

Op de laatste foto zien we zo'n Canadees, Murray, bij Phielix in de projectiecabine.

Waarschijnlijk was Murray beroepshalve belangstellend, of misschien assisteerde hij Phielix Sr.

't Is in elk geval een leuk plaatje. En ook klein stukje militaire historie van Ede, in dit geval Ede-zuid.

(Met dank aan Theo Phielix voor de foto's en de verhalen).